شهردار آتی تهران و چند مساله پایتخت

جان ‌ام‌ اِگر* استاد خلاقیت و نوآوری دانشگاه سن ‌دیه ‌گو، سال ۲۰۱۵ مقاله‌‌ای را با تیتر جنجالی «انتخاب یک شهردار می‌تواند مهمتر از انتخاب یک رئیس جمهور باشد!» منتشر کرد. مقاله‌‌ای که به سبب انتخاب تیتر تا حدی غیر معمولش، از ابتدا قابل حدس بود که درصدد پراهمیت جلوه دادن شهرها است. اما اهمیت یاد شده در مقاله مذبور، نه به سبب رویکردی جانبدارانه از شهرها ـ این سکونتگاه‌های رو به تزاید در سرتاسر جهان ـ که به سبب کارکرد و جایگاهشان در جهان معاصر بود. جهانی پر رقابت و بشدت متغیر و پیچیده که شهرها در آن حتی بیش از دولت‌ها پرچم‌دار توسعه، خلاقیت و نوآوری‌اند.

اما در تهران، ۱۴ ماه از شروع فعالیت شورای شهر می‌گذرد و شورای یاد شده همچنان در گیر و دار انتخاب فردی بعنوان شهردار تهران است. شهردار اول منتخب شده از سوی شورای شهر پایتخت، دکتر نجفی بنابر دلایلی استعفا می‌دهد و فعالیت شهردار دوم، مهندس افشانی به سبب بازنشستگی زودتر از آن چه که می‌شد فکرش را کرد به پایان می‌رسد. به این ترتیب تهران و مردمانش با بیش از گذشت ۱۴ ماه همچنان در انتظار شهرداری‌ هستند تا بیاید، شاید پاسخگوی مسائل تهران باشد. امید است شورای شهر برآمده از لیست امید پایتخت، در انتخاب شهردار سومش برای تهران، با چنان دقت و عبرت آموزی از دو تجربه‌ی ناموفق پیشین عمل نماید تا فرصت احتمالی برای بازسازی اعتماد از دست رفته مردم پایتخت، هدر نرود. تهران بیش از شهرداری سیاسی و وابسته به جناح‌های دست چپی و راستی،‌ نیازمند فردی آگاه، کارآزموده و سرسخت برای حل مسایل اساسی پایتخت است. از این رو لازم است تا افراد پیشنهادی برای تصدی پست شهرداری تهران در برنامه‌های خود به طور مشخص به مواردی اساسی در خصوص تهران پاسخگو باشند. بخشی از این به اصطلاح مسایل اساسی پایتخت عبارتند از:

۱- یافتن منابع پایدار درآمدی برای شهرداری: مدیریت شهری تهران سال‌ها است که به درآمدهای آسان‌یابِ فروش مازاد تراکم، تغییر کاربری و جریمه‌های ساخت و ساز غیر مجاز، عادت پیدا کرده و با تحدید روزافزون این منابع به سبب مخالفت مردم محلی و رکود بازار ساخت و ساز، در حال حاضر شهرداری با چالشی جدی مواجه است. از یک سو ادامه سیاست نادرست گذشته ممکن نیست و از دیگر سوی، تدوین و اجرای سیاستی جدید در دستور کار نمی‌باشد. بی‌گمان منابع پایدار برای شهرداری تهران باید با ترکیبی از کمک‌های دولت و مالیات شهری اصلاح شود که بر تمامی سازمان‌ها، کسب و کارها و فعالیت‌هایی که از تهران سود می برند اما تمایلی به پرداخت هزینه های آن ندارند، وضع شود.

۲- تعیین تکلیف اداره مادر شهر تهران و حومه: شاید طرح این موضوع در ظاهر ارتباطی با شهرداری تهران نداشته باشد اما دیگر شکی باقی نمانده است که تهران به عنوان کلانشهر مرکزی و چندین شهر بزرگ و کوچک در میان ده‌ها روستا، گستره‌ای از آبیک تا دماوند را به شکل انبوهه‌‌ای شهری پدید آورده‌اند که اداره آن به شکل سنتی تفرق مدیریت‌های خرد محلی امکان پذیر نمی‌باشد. تهران متاثر از مناطق اطراف خود و تاثیر گذار بر آن‌ها است و از شهردار تهران انتظار می‌رود پیشتاز یافتن الگوی جدید برای اداره انبوهه شهری تهران باشد.

۴- مساله‌ تاب آوری تهران: حادثه‌ی آتش سوزی پلاسکو منجر به سوختن و از میان رفتن یکی از نمادهای تهران مدرن شد. همچنین زلزله‌های کوچک مقیاس سال گذشته،‌ترس و آشفتگی همگانی را سبب ساخت. ذکر همین دو نمونه گواهی بر تاب آوری اندک پایتخت است. بر فهرست مشکلات این چنینی تهران می‌توان مساله آلودگی شدید محیط زیستی ازدیاد و تشدید آلودگی هوای و پیرو آن تعطیلی مدارس و ادارات را ذکر کرد. در شرایط پراکندگی مدیریت شهری، فرار از زیر بار مسئولیت البته آسان است و همیشه گناه مشکلات تهران همچون توپی میان مسئولان مختلف دست رشته می‌شود. اما هر جای دنیا اگر شهری توانسته اوضاعش را بهتر کند به سبب مسئولیت پذیری و اقدام به هنگام مسئولان شهری و شهردارش بوده است. از این رو، شهردار جدید تهران می‌باید تدبیر، سیاست و برنامه های خود را در زمینه‌ی تقویت تاب آوری تهران به تصریح و تدقیق بیان نماید.

۴- بازسازی سرمایه اجتماعی شهرداری تهران: در دهه‌های گذشته و مشخصا از دهه ۷۰ به این سو با افزایش درآمدهای شهرداری و فزونی یافتن سرمایه اقتصادی‌،‌ سرمایه اجتماعی شهرداری و شهر رو به تحلیل رفته است. علت این مهم آن بوده که هزینه‌های شهر فروشی را مردم پرداخته‌اند و اکنون که پیامدهای آن سیاست‌ها آشکار شده، انگشت اتهام ها به سوی شهرداری نشانه رفته است. بسیاری از پروژه های عمرانی به مانند مگامال شهرک اکباتان، افزودن طبقه دوم پل صدر، تونل آرش ـ اسفندیار بدون ملاحظه و رعایت حقوق مردم محلی انجام شده‌اند و شهرداری همواره هوای مداخله‌گران را به جای مردم داشته و به جای توجه به منافع عمومی شهر، چوب حراج به آن‌ها زده است. واقعیت آن است که اعتماد مردم به شهرداری کم است و پیشبرد سیاست های جدید مدیریت شهری که حکایت از شهروند مشارکت جو دارد هنگامی ممکن می شود که حداقلی از اعتماد به شهرداری بازگردانده شود.

John M. Eger*